# انواع شرکت‌های دانش‌بنیان: تحلیلی جامع بر اساس آیین‌نامه‌های جدید
با توجه به تحولات اخیر در نظام ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان، تقسیم‌بندی این نهادها دستخوش تغییرات ساختاری قابل توجهی شده است. بر اساس آیین‌نامه جدید مصوب تیرماه ۱۴۰۲، شرکت‌های دانش‌بنیان به سه دسته اصلی نوپا، نوآور و فن‌آور تقسیم شده‌اند که هر یک معیارهای خاصی را برای احراز صلاحیت و بهره‌مندی از حمایت‌های دولتی دنبال می‌کنند[1][2]. این تغییرات با هدف تسهیل روند رشد شرکت‌ها، افزایش شفافیت در ارزیابی‌ها و ایجاد انطباق بیشتر با نیازهای بازار صورت گرفته است. در این گزارش، با بررسی دقیق منابع معتبر و مقررات جاری، به تحلیل ابعاد مختلف این دسته‌بندی‌ها پرداخته می‌شود.
## فصل اول: مبانی مفهومی و تحولات حقوقی ### تاریخچه تقسیم‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان تا پیش از سال ۱۴۰۲، شرکت‌های دانش‌بنیان عمدتاً به دو گروه تولیدی و نوپا تقسیم می‌شدند که هر کدام به زیرمجموعه‌های نوع یک و دو تفکیک می‌گردیدند. در این نظام قدیمی، معیارهایی مانند سابقه فعالیت، میزان فروش و سطح فناوری محصولات مبنای تفکیک قرار می‌گرفت[1]. با این حال، ناکارآمدی این سیستم در پاسخگویی به نیازهای شرکت‌های نوظهور و عدم انعطاف‌پذیری در ارزیابی‌ها، منجر به بازنگری اساسی در آیین‌نامه شد.
### آیین‌نامه جدید و اهداف آن آیین‌نامه مصوب ۱۴۰۲ با محوریت رشد گام‌به‌گام شرکت‌ها و تأکید بر برنامه‌ریزی استراتژیک، سه دسته اصلی نوپا، نوآور و فن‌آور را تعریف کرده است. این تغییر با دو هدف عمده همراه بوده است: نخست، ایجاد مسیر شفاف برای پیشرفت شرکت‌ها از مرحله ایده‌پردازی تا بلوغ کامل، و دوم، افزایش مسئولیت‌پذیری شرکت‌ها در قبال برنامه‌های توسعه‌ای[3][4]. بر این اساس، شرکت‌ها ملزم به ارائه گزارش‌های سالانه پیشرفت به دبیرخانه کارگروه ارزیابی شده‌اند که نقشی کلیدی در تمدید یا لغو گواهی‌های دانش‌بنیانی ایفا می‌کند.
## فصل دوم: دسته‌بندی شرکت‌ها بر اساس آیین‌نامه جدید ### شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا این دسته شامل شرکت‌هایی است که در مرحله تحقیق و توسعه محصولات فناورانه قرار دارند و هنوز به بلوغ اقتصادی نرسیده‌اند. معیارهای کلیدی برای احراز صلاحیت این گروه عبارتند از: - فروش کمتر از ۵ میلیارد تومان در آخرین اظهارنامه مالیاتی - دارا بودن حداقل یک نمونه آزمایشگاهی از محصول مبتنی بر فناوری سطح بالا - ارائه برنامه رشد ۵ ساله با اهداف کمی و کیفی مشخص[1][6].
شرکت‌های نوپا از مزایایی مانند معافیت مالیاتی کامل و دسترسی به تسهیلات توسعه‌ای بهره‌مند می‌شوند، اما باید ظرف ۵ سال به مرحله نوآور یا فن‌آور ارتقا یابند. در غیر این صورت، گواهی دانش‌بنیانی آنان لغو خواهد شد[4][8].
### شرکت‌های دانش‌بنیان نوآور این گروه شامل شرکت‌هایی است که به بلوغ نسبی در بازار دست یافته‌اند اما سهم محصولات دانش‌بنیان در سبد فروش آنان کمتر از ۵۰٪ است. شاخص‌های اصلی این دسته عبارتند از: - فروش بالای ۵ میلیارد تومان در سال مالی گذشته - دارا بودن حداقل یک محصول تجاری‌شده با سطح فناوری بالا - اشتغال حداقل ۵ نفر نیروی متخصص تمام‌وقت[2][7].
گواهی نوآوری برای دوره‌های ۳ ساله صادر می‌شود و تمدید آن منوط به ارائه گزارش پیشرفت سالانه و حفظ حداقل‌های مالی است. نکته حائز اهمیت، امکان تنزل این شرکت‌ها به دسته نوپا در صورت کاهش فروش است که در ماده ۷ آیین‌نامه به آن اشاره شده است[9].
### شرکت‌های دانش‌بنیان فن‌آور شرکت‌های فن‌آور که بالاترین سطح بلوغ را دارا هستند، باید سهم بیش از ۵۰٪ فروش خود را از محصولات دانش‌بنیان تأمین کنند. الزامات این دسته شامل: - استخدام حداقل ۱۰ نفر نیروی بیمه‌شده - دارا بودن سیستم تضمین کیفیت مبتنی بر استانداردهای بین‌المللی - مشارکت فعال در پروژه‌های تحقیقاتی بین‌المللی[1][5].
این شرکت‌ها از مزایای گسترده‌تری مانند معافیت مالیاتی تشویقی و اولویت در مشارکت در مناقصات دولتی برخوردار می‌شوند. دوره اعتبار گواهی فن‌آوری نیز ۳ ساله است و تمدید آن نیازمند اثبات رشد حداقل ۱۵٪ در شاخص‌های کلیدی عملکرد است[6][8].
## فصل سوم: مقایسه تطبیقی دسته‌بندی‌ها ### تفاوت‌های ساختاری مهم‌ترین تمایز بین سه دسته فوق در سطح بلوغ سازمانی و میزان وابستگی به حمایت‌های دولتی نهفته است. شرکت‌های نوپا عمدتاً بر توسعه فناوری متمرکزند، در حالی که شرکت‌های فن‌آور به دنبال توسعه بازارهای بین‌المللی هستند. از منظر مالی، سقف فروش در نوپا ۱۰ برابر کمتر از نوآور است و این نسبت در فن‌آور به ۲۰ برابر می‌رسد[3][7].
### الزامات نیروی انسانی شرکت‌های نوپا ملزم به استخدام نیروی متخصص نیستند، اما در شرکت‌های نوآور و فن‌آور، به ترتیب وجود ۵ و ۱۰ نفر نیروی تمام‌وقت با مدارک دانشگاهی الزامی است. این تفاوت نشان‌دهنده تأکید آیین‌نامه جدید بر توسعه پایدار اشتغال در مراحل بالاتر رشد است[5][9].
### دوره اعتبار گواهی مدت اعتبار گواهی‌ها از ۵ سال برای نوپا به ۳ سال برای نوآور و فن‌آور کاهش می‌یابد که بیانگر الزام به پویایی بیشتر در مراحل پیشرفته‌تر است. این رویکرد باعث می‌شود شرکت‌ها به‌طور مستمر بر بهبود شاخص‌های عملکردی تمرکز کنند[4][6].
## فصل چهارم: فرآیندهای الحاق و ارزیابی ### مراحل ثبت شرکت دانش‌بنیان فرآیند ثبت در سامانه معاونت علمی ریاست جمهوری شامل سه مرحله اصلی است: ۱. تکمیل پرونده الکترونیک همراه با مستندات فنی و مالی ۲. ارزیابی اولیه توسط کارگروه تخصصی حوزه فناوری ۳. بازرسی میدانی و تأیید نهایی توسط دبیرخانه مرکزی[1][8].
متوسط زمان انجام این فرآیند از ۴۵ روز در سیستم قدیمی به ۲۰ روز در آیین‌نامه جدید کاهش یافته است که نشانگر بهبود قابل توجه در کارایی سیستم است[3][7].
### معیارهای رد صلاحیت علاوه بر عدم تحقق اهداف برنامه رشد، مواردی مانند تقلب در گزارش‌های مالی، تخلفات زیست‌محیطی و عدم رعایت استانداردهای اخلاق حرفه‌ای می‌تواند منجر به لغو گواهی شود. این موارد در ماده ۷ آیین‌نامه به تفصیل شرح داده شده‌اند[9].
## فصل پنجم: آثار اقتصادی و اجتماعی ### تأثیر بر اکوسیستم نوآوری آمارها نشان می‌دهند که پس از اجرای آیین‌نامه جدید، نرخ رشد شرکت‌های دانش‌بنیان به طور متوسط ۲۵٪ افزایش یافته است. این رشد عمدتاً در بخش‌های هوش مصنوعی، زیست‌فناوری و انرژی‌های تجدیدپذیر متمرکز بوده است[2][5].
### چالش‌های پیش‌رو اگرچه سیستم جدید از انعطاف بیشتری برخوردار است، اما برخی چالش‌ها مانند پیچیدگی فرآیند گزارش‌دهی و عدم یکپارچگی در ارزیابی استانداردهای فنی بین استانداردهای مختلف همچنان پابرجاست. بررسی نظرات کاربران در پایگاه‌های اطلاع‌رسانی نشان می‌دهد که ۳۵٪ از شرکت‌ها، سیستم ارزیابی جدید را نیازمند بازنگری می‌دانند[6][8].
## نتیجه‌گیری دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان در قالب نوپا، نوآور و فن‌آور گامی اساسی در جهت ایجاد ساختاری پویا و هدف‌محور است. این نظام با ایجاد مسیر شفاف برای رشد تدریجی شرکت‌ها، امکان بهره‌مندی متناسب از مزایای دولتی را فراهم می‌کند. با این حال، بهبود مستمر در مکانیزم‌های نظارتی و تسهیل فرآیندهای اداری از جمله عواملی است که می‌تواند اثرگذاری این سیستم را افزایش دهد.
Citations: [1] https://irkbn.com/knowledge-based-companies-types/ [2] https://irkbn.com/knowledge-based-companies-types/ [3] https://www.tasnimnews.com/fa/news/1402/05/08/2933488/%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%86%D9%88%D9%BE%D8%A7-%D9%86%D9%88%D8%A2%D9%88%D8%B1-%D9%88-%D9%81%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B1%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA [4] https://finolaw.net/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D9%87%D8%B9%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86/ [5] https://vindad.com/blog/types-of-knowledge-enterprises/ [6] https://altis.ir/knowledge-base/difference-new-innovative-technological-company/ [7] https://daneshbonyan.isti.ir/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%D8%B4%D8%AE%DB%8C%D8%B5-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D9%BE%DB%8C%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D9%87%D8%A7 [8] https://fidarbaspar.com/%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86/ [9] https://fidarbaspar.com/%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%86%D9%88%D8%A2%D9%88%D8%B1-%D9%81%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%B1/ [10] https://www.inif.ir/-regulations-executive-law [11] https://taninera.com/support-2/danesh-bonyan/ [12] https://dezful-khstp.ir/2024/07/25/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87%D8%A7-%D8%A8%D9%87-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%87-%D8%AA%D9%82%D8%B3%DB%8C%D9%85-%D9%85%DB%8C%D8%B4/ [13] https://daneshbonyan.isti.ir/-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%D8%AD%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%85%D9%88%D8%B3%D8%B3%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86 [14] https://finolaw.net/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D9%85%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%A7/ [15] https://irkbn.com/differences-between-technological-and-innovative-companies/ [16] https://daneshbonyan.isti.ir/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C [17] https://fahameh.com/types-of-knowledge-based-companies/ [18] https://www.aparat.com/v/b153he8 [19] https://www.ekhtebar.ir/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86/ [20] https://karmento.ir/blog/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86/ [21] https://rc.majlis.ir/fa/law/show/1753718