# فرآیند ارزیابی و تأیید شرکت‌های دانش‌بنیان: تحلیل مراحل، چالش‌ها و نوآوری‌های نظام جدید

با توجه به تحولات اخیر در نظام ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان، فرآیند تأیید صلاحیت این نهادها از پیچیدگی‌های فنی و اداری خاصی برخوردار شده است. بر اساس آیین‌نامه مصوب ۱۴۰۲ و داده‌های هشت منبع معتبر، فرآیند ارزیابی در پنج مرحله اصلی ثبت اولیه، ارزیابی غیرحضوری، بازرسی میدانی، ممیزی فنی و تصمیم‌گیری نهایی صورت می‌پذیرد. این گزارش با استناد به منابع معتبر، به بررسی نظاممند هر مرحله، الزامات حقوقی و چالش‌های پیش‌روی شرکت‌های متقاضی می‌پردازد.

## فصل اول: مبانی حقوقی و ساختار ارزیابی ### ۱-۱. چارچوب قانونی حاکم بر اساس ماده ۳ قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و آیین‌نامه اجرایی مصوب ۱۴۰۲، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به عنوان متولی اصلی ارزیابی شرکت‌ها شناخته می‌شود[2][5]. این نهاد از طریق شبکه‌ای از کارگزاران معتمد و کمیته‌های تخصصی، فرآیند ارزیابی را در سه سطح فنی، مالی و سازمانی پیش می‌برد. ماده ۷ آیین‌نامه جدید، وظیفه تدوین استانداردهای ارزیابی و نظارت بر عملکرد کارگزاران را به دبیرخانه مرکزی محول کرده است[5].

### ۱-۲. تحولات نظام ارزیابی در آیین‌نامه ۱۴۰۲ آیین‌نامه جدید با ایجاد دسته‌بندی شرکت‌ها به نوپا، نوآور و فن‌آور، رویکردی پلکانی را برای ارزیابی اتخاذ کرده است. بر این اساس، شرکت‌های نوپا باید حداقل ۵۰٪ از هزینه‌های خود را به فعالیت‌های تحقیق و توسعه اختصاص دهند، در حالی که شرکت‌های فن‌آور ملزم به داشتن سهم بیش از ۵۰٪ فروش از محصولات دانش‌بنیان هستند[5][6]. این تغییرات بیانگر توجه قانون‌گذار به رشد تدریجی و شفاف‌سازی فرآیندها است.

## فصل دوم: مراحل فرآیند ارزیابی ### ۲-۱. ثبت نام و تکمیل اطلاعات در سامانه اولین گام، ثبت شرکت در سامانه reg.daneshbonyan.ir و تکمیل اطلاعات در هفت بخش اصلی است: ۱. مشخصات کلی (نوع شرکت، تاریخ تأسیس، حوزه فعالیت) ۲. هیئت مدیره (سوابق تحصیلی و اجرایی اعضا) ۳. سهامداران (ساختار مالکیت و درصد سهام) ۴. مجوزها و استانداردها (گواهی‌های اخذشده) ۵. منابع انسانی (تعداد نیروهای متخصص و بیمه‌شده) ۶. کالا و خدمات (توصیف فنی محصولات و سطح فناوری) ۷. اطلاعات مالی (ترازنامه، صورت سود و زیان، اظهارنامه مالیاتی)[2][4]. بارگذاری مدارکی مانند آگهی تأسیس، اساسنامه و گواهی ثبت اختراع در این مرحله الزامی است. عدم تکمیل هر بخش موجب تعلیق فرآیند می‌شود[8].

### ۲-۲. ارزیابی اولیه غیرحضوری پس از ارسال درخواست، کمیته فنی معاونت مدارک را از نظر انطباق با فهرست کالاها و خدمات دانش‌بنیان بررسی می‌کند. معیارهای کلیدی این مرحله شامل: - تطابق فعالیت شرکت با حوزه‌های فناوری برتر مصوب کارگروه - دارا بودن حداقل یک نمونه آزمایشگاهی یا سه قرارداد خدمات موفق - عدم سوءپیشینه کیفری اعضای هیئت مدیره[1][7]. این مرحله معمولاً ظرف ۱۰ روز کاری به پایان می‌رسد و ۳۵٪ از متقاضیان در این مرحله رد می‌شوند[1].

### ۲-۳. ارزیابی حضوری و بازرسی میدانی شرکت‌های واجد شرایط، توسط کارگزاران معتمد مورد بازرسی قرار می‌گیرند. این ارزیابی در چهار حوزه انجام می‌شود: ۱. فنی: بررسی آزمایشگاه‌ها، تجهیزات و فرآیندهای R&D ۲. مالی: تحلیل صورت‌های مالی و تطابق درآمدها با فعالیت‌های دانش‌بنیان ۳. نیروی انسانی: ارزیابی مدارک تحصیلی پرسنل و قراردادهای کاری ۴. حقوقی: بررسی اساسنامه و تطابق فعالیت‌ها با مجوزهای اخذشده[3][6]. کارگزاران موظفند ظرف ۱۵ روز گزارش مفصلی شامل نقاط قوت، ضعف و پیشنهادات بهبود را به دبیرخانه ارسال کنند[1].

### ۲-۴. ممیزی فنی و بررسی نهایی سردبیران فنی معاونت با استناد به گزارش کارگزاران و استانداردهای مصوب، سطح فناوری محصولات را در دو دسته سطح ۱ (فناوری‌های بالا) و سطح ۲ (فناوری‌های متوسط به بالا) طبقه‌بندی می‌کنند. پروانه‌های اختراع بین‌المللی، مشارکت در پروژه‌های تحقیقاتی و قراردادهای انتقال فناوری از جمله معیارهای تأثیرگذار در این مرحله هستند[5][6].

### ۲-۵. صدور گواهی و اعتراض به رأی پس از تأیید نهایی، گواهی دانش‌بنیان با اعتبار ۲ ساله صادر می‌شود. شرکت‌های ردصلاحیت‌شده می‌توانند ظرف ۲۰ روز با ارائه مستندات تکمیلی به رأی اعتراض کنند. بررسی اعتراضات توسط هیئت تجدیدنظر و ظرف ۳۰ روز انجام می‌پذیرد[1][8].

## فصل سوم: الزامات تخصصی و چالش‌های فرآیند ### ۳-۱. معیارهای محوری در ارزیابی - سطح فناوری محصولات: بر اساس پیچیدگی طراحی، وابستگی به R&D و ایجاد ارزش افزوده - ساختار مالی: حداقل ۳۰٪ رشد سالانه در درآمدهای دانش‌بنیان برای شرکت‌های نوآور - نیروی انسانی: استخدام حداقل ۳ نفر نیروی تمام‌وقت با مدارک مرتبط در شرکت‌های نوپا[5][6].

### ۳-۲. چالش‌های اجرایی ۱. ناهماهنگی در استانداردهای ارزیابی: تفاوت سلیقه کارگزاران در ارزیابی محصولات میان‌رشته‌ای مانند نرم‌افزارهای هوش مصنوعی[1]. ۲. زمان‌بر بودن فرآیند: متوسط ۴۵ روز برای تکمیل فرآیند علی‌رغم کاهش ادعایی به ۲۰ روز[4][7]. ۳. ابهام در تعریف فناوری‌های برتر: عدم به‌روزرسانی سریع فهرست کالاها با توجه به تحولات فناوری[5].

## فصل چهارم: نوآوری‌های آیین‌نامه ۱۴۰۲ ### ۴-۱. نظام رتبه‌بندی پویا بر اساس ماده ۷ آیین‌نامه جدید، شرکت‌ها موظفند هر دو سال گزارش پیشرفت ارائه دهند. عدم دستیابی به ۸۰٪ اهداف تعیین‌شده، موجب تنزل رتبه یا لغو گواهی می‌شود[5][6].

### ۴-۲. مکانیزم نظارت هوشمند استقرار سامانه پایش الکترونیک برای رصد مستمر فعالیت‌های شرکت‌ها از طریق اتصال به سامانه‌های مالیاتی و تأمین اجتماعی[5].

### ۴-۳. حمایت‌های مشروط تمدید گواهی دانش‌بنیان منوط به: - مشارکت در برنامه‌های توسعه منطقه‌ای - آموزش سالانه حداقل ۱۰ نفر نیروی متخصص - اختصاص ۵٪ از سود به پروژه‌های تحقیقاتی دانشگاهی[6].

## نتیجه‌گیری فرآیند ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران با وجود بهبودهای اخیر، نیازمند بازنگری در الگوریتم‌های ارزیابی، افزایش شفافیت و کاهش بار اداری است. استقرار سیستم‌های هوش مصنوعی برای غربالگری اولیه، یکپارچه‌سازی سامانه‌های اطلاعاتی و تدوین استانداردهای بین‌المللی می‌تواند اثربخشی این نظام را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. همچنین، ایجاد مراکز مشاوره تخصصی برای همراهی شرکت‌های نوپا در فرآیند ارزیابی، از جمله پیشنهادات کلیدی برای رفع چالش‌های موجود است.

Citations: [1] https://fidarbaspar.com/%D8%A7%D8%B1%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86/ [2] https://irkbn.com/how-to-build-knowledge/ [3] https://rasad.co/%D8%A7%D8%B1%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86/ [4] https://aniilcompany.com/daneshbonyan-register/ [5] https://finolaw.net/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D9%87%D8%B9%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86/ [6] https://aniilcompany.com/%D8%A7%D8%B1%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86/ [7] https://companyregister.ir/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%B7-%D8%A8%D8%A7-%D8%AB%D8%A8%D8%AA/617-%D9%81%D8%B1%D8%A2%DB%8C%D9%86%D8%AF-%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86.html [8] https://companyregister.ir/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%B7-%D8%A8%D8%A7-%D8%AB%D8%A8%D8%AA/435-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AD%D9%84-%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%D9%86%D8%A7%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%85%D9%88%D8%B3%D8%B3%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86.html [9] https://uok.ac.ir/en/web/ent-tic-inn-center/kargoruh [10] https://daneshbonyan.isti.ir/uploads/132/2023/Jul/05/aein%20name%20arzyabi.pdf [11] https://fanbonyan.com/how-to-evaluate-knowledge-based-companies/ [12] https://companyregister.ir/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%B7-%D8%A8%D8%A7-%D8%AB%D8%A8%D8%AA/348-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%DA%A9%D9%86%DB%8C%D9%85.html [13] https://irkbn.com/list_of_broker_in_knowladge_based/ [14] https://irkbn.com/%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%D9%86%D8%A7%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86/ [15] https://fidarbaspar.com/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D9%88-%D8%AD%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%85/ [16] https://irkbn.com/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AD%D9%84-%D8%A7%D8%B1%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86/ [17] https://asansabt.com/academy/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86 [18] https://www.aparat.com/v/8YO0d [19] https://reg.daneshbonyan.ir [20] https://daneshbonyan.isti.ir/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%A8%DB%8C